- Ινδιών, Εταιρεία των-
- Κύριο όργανο του αγγλικού, του γαλλικού και του ολλανδικού αποικισμού στις Ινδίες κατά τον 17ο και τον 18ο αι. Οι πιο γνωστές για τον ρόλο που διαδραμάτισαν και για τη διάρκειά τους ήταν: η Αγγλική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, η Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, διάφορες γαλλικές Εταιρείες των Ανατολικών και Δυτικών Ινδιών, οι οποίες ιδρύθηκαν από τις αρχές του 17ου έως τα τέλη του 18ου αι.
Η βρετανική εταιρεία. Για τη βρετανική εταιρεία, βλ. λ. Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών· Ηνωμένο Βασίλειο.
Η ολλανδική εταιρεία. Η Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών ιδρύθηκε το 1602 με τη συνένωση διαφόρων μικρών εμπορικών επιχειρήσεων –οι οποίες εμπορεύονταν κυρίως στο αρχιπέλαγος της Μαλαισίας– ως αποτέλεσμα της ανάγκης για τη δημιουργία ενός οργανισμού στρατιωτικά και οικονομικά ικανού να αντιταχθεί στις προσπάθειες των Πορτογάλων να μονοπωλήσουν το εμπόριο στις θάλασσες αυτές. Μέσα σε λίγες δεκαετίες η Εταιρεία, αφού εκτόπισε τους Πορτογάλους, διεύρυνε τη δραστηριότητά της σε όλο τον Ινδικό ωκεανό, από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας έως το αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, φτάνοντας έως την Άπω Ανατολή και τις ακτές της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας. Η Εταιρεία, απασχολούμενη αποκλειστικά με την παραγωγή και το εμπόριο των μπαχαρικών, είχε αυστηρά μονοπωλιακή οργάνωση (η παραγωγή περιορίστηκε σε λίγες περιοχές και στις άλλες καταστράφηκε), που της επέτρεπε να πραγματοποιεί, αν και με σημαντικές διακυμάνσεις, κολοσσιαία κέρδη· για δύο αιώνες ο μέσος όρος των μερισμάτων της ήταν 22%. Ήδη όμως από τα τέλη του 17ου αι. η δύναμη της Εταιρείας είχε αρχίσει να εξασθενεί. Καθώς αποτελούσε ιδιοκτησία λίγων οικογενειών –ενεργούσε με αποκλειστικά μερκαντιλιστικά κριτήρια, ενώ υπονομευόταν από τη διαφθορά των υπαλλήλων της– δεν ήταν ικανή να αντισταθεί στον συναγωνισμό άλλων κέντρων παραγωγής μπαχαρικών, που είχαν αναπτυχθεί στο μεταξύ έξω από την περιοχή ελέγχου των Ολλανδών, ούτε στην ορμητική αγγλική διείσδυση. Το 1795 η Εταιρεία αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το εμπορικό μονοπώλιο με τις Ανατολικές Ινδίες και να παραχωρήσει στο κράτος τα εδάφη που κατείχε, ενώ το 1800 διαλύθηκε με νόμο.
Οι γαλλικές εταιρείες. Το 1664 ιδρύθηκαν από τον Γάλλο πολιτικό Κολμπέρ η Γαλλική Εταιρεία των Δυτικών Ινδιών, στην οποία παραχωρήθηκε το ναυτικό και το εμπορικό μονοπώλιο με την Αμερική και τις δυτικές ακτές της Αφρικής, και η Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, η οποία είχε το ίδιο προνόμιο για τα εδάφη που βρίσκονταν ανατολικά του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Ωστόσο, η κακή διοίκηση και η απώλεια των βάσεων στις Αντίλλες ανάγκασαν την πρώτη να διακόψει τις εργασίες της το 1674. Η δεύτερη, αν και είχε ιδρύσει ισχυρά εμπορεία στις ινδικές ακτές και είχε επεκτείνει τη γαλλική πολιτική και την εμπορική επιρροή στα κατεχόμενα εδάφη, περιορίστηκε σιγά-σιγά στην εφοπλιστική δραστηριότητα και παραχώρησε σε τρίτους τα εμπορικά προνόμια. To 1719, από τη συγχώνευσή της με την Εταιρεία της Δύσης, που είχε ιδρυθεί για τον αποικισμό της Λουιζιάνα, προήλθε η Ε.τ.Ι., η οποία, απορροφώντας τη δραστηριότητα και τα προνόμια μικρότερων εταιρειών, μονοπώλησε το γαλλικό εμπόριο σε τέσσερις ηπείρους. Η νέα αυτή Εταιρεία γνώρισε περίοδο ακμής κυρίως κατά το δεύτερο τέταρτο του 18ου αι., αλλά το 1770 παραιτήθηκε από κάθε δραστηριότητα, μετά την εγκατάλειψή της από τη γαλλική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου.
Βλ. λ. Ινδία.
«Αναχώρηση πλοίου της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών» (1650), έργο του Άνταμ Γουίλερτς (Εθνικό Ναυτικό Μουσείο, Γκρίνουιτς, Λονδίνο).
Dictionary of Greek. 2013.